Η Φιλική Εταιρεία πρωτεργάτης προς το πολιτειακό, οργανωμένο, συνταγματικό Ελληνικό Κράτος

Συνέντευξη με την κα Μαρίζα Φουντοπούλου, Καθηγήτρια ΕΚΠΑ, τ. Πρόεδρο Φιλοσοφικής Σχολής, με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Άρη Κατωπόδη «Όψεις της ιστορίας του Ελληνικού Τεκτονισμού»*

• Κυρία Φουντοπούλου, ένας διερευνητικός αναγνώστης εύλογα θα σκεφτόταν: «Ένα ακόμη βιβλίο για τη Φιλική Εταιρεία». Εσείς τι θα απαντούσατε;

Ένας από τους κεντρικούς άξονες, γύρω και από τον οποίο εκτυλίσσεται και διενεργείται η συζήτηση που αφορά στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, είναι η Φιλική Εταιρεία.

Αποτελεί από τα πρώτα σχολικά χρόνια ένα θέμα που προσφέρεται για εορταστική θεματική και εξελίσσεται σε πεδίο διατύπωσης θέσεων, απόψεων, ερμηνειών, λιγότερο ή περισσότερο τεκμηριωμένων, αλλά πάντα γοητευτικών, εφόσον με το άκουσμα και μόνο του ονόματος «Φιλική Εταιρεία» νιώθει κάποιος ένα κλίμα μυστηριακό, συνωμοτικό και κρυφό, παράλληλα, να περιβάλλει τη δράση, τα πρόσωπα, τον ρόλο, τον σκοπό και τελικά τη σημασία και τη σημαντικότητα.

Δεν θα μπορούσε, λοιπόν, να απουσιάζει από τον πρόλογο ενός βιβλίου που αφορά στις Όψεις της ιστορίας του Ελληνικού Τεκτονισμού, η αναφορά στη Φιλική Εταιρεία, τη «μήτρα» που φιλοξένησε τη νοητική σύλληψη της εκδήλωσης της Επανάστασης του 1821 και την παρέδωσε οργανωμένη, πλέον, στα χέρια του τότε Έθνους των Ελλήνων, ώστε να φροντίσουν να την υλοποιήσουν, να την προστατεύσουν και να τη μετουσιώσουν σε πράξη που θα οδηγούσε το Έθνος να αποκτήσει Κράτος.

• Εκτιμάτε ότι η σύλληψη της ιδέας σύστασης της Φιλικής Εταιρείας συνδέεται ευκρινώς με τον Τεκτονισμό;

Αν θέλουμε να περιτρέξουμε με συντομία την εξελικτική πορεία της Φιλικής Εταιρείας, θα διαπιστώσουμε ότι στο σύντομο χρονικό διάστημα επτά ετών (1814-1820) κατάφερε να αυτο-οργανωθεί, να εξελιχθεί και να επεκταθεί ως ένας ζωντανός, αναπτυσσόμενος  οργανισμός που εξελίσσεται, αλλά και να πείσει, να συστρατεύσει, να εκφράσει, να προετοιμάσει, να κατευθύνει ανθρώπους, ιδέες, μέσα, τεχνικές, εργαλεία, ώστε η Ελληνική Επανάσταση του 1821 να περιβάλλεται από ένα «δίχτυ ασφαλείας», που θα μείωνε τις πιθανότητες αποτυχίας αλλά και τις μεταβλητές, που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ακυρωτικά.

• Πώς επιτεύχθηκε, κατά την άποψή σας, η ταχύτατη διάδοση των ιδεών και του σκοπού της Φιλικής Εταιρείας;

Από την Οδησσό, τη Μόσχα, τις Παραδουνάβιες περιοχές, την Κωνσταντινούπολη μέχρι την Πελοπόννησο, τα νησιά αλλά και την Πίζα, η πορεία της Φιλικής Εταιρείας ήταν δυναμική υπό την έννοια τόσο των τεχνικών που εφάρμοζε και επικαιροποιούσε συνεχώς, για την υποστήριξη του στόχου της, όσο και της καινοτόμου επίδρασης που άσκησε στις συνειδήσεις των ανθρώπων αλλά και στο νεότερο πολιτειακό σύστημα της Ελλάδας, το οποίο, όπως είθισται ιστορικά, δεν θα μπορούσε να απορρεύσει παρά μόνο από μία Επανάσταση.

• Η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας πιστεύετε ότι είναι γέννημα του ευρύτερου ευρωπαϊκού πολιτικού και πνευματικού κλίματος της εποχής;

Η Φιλική Εταιρεία είναι δημιούργημα της μετα-ναπολεόντειας εποχής, την οποία πρέπει να δούμε κυρίως ως εποχή αλλαγής στη φυσιογνωμία της Ευρώπης. Τα κράτη ανασυγκροτούνται και, ανεξάρτητα από νικητές και ηττημένους, αναζητείται για όλους τους λαούς και τα Έθνη της Ευρώπης μια αναπλαισίωση των όρων συνύπαρξής τους που φαίνεται να αναδεικνύει το αίτημα για ανεξαρτησία και αυτο-προσδιορισμό.

Εντός αυτού του περικειμένου, των εξωτερικών-ευρωπαϊκών συνθηκών, η Φιλική Εταιρεία βρίσκει πρόσφορο έδαφος ίδρυσης και οργάνωσης. Μία ομάδα αυτόκλητων εθελοντών συλλαμβάνουν την ιδέα της ίδρυσης μιας Εταιρείας, η οποία σε πρώτο επίπεδο δείχνει να ανέλαβε την οργάνωση της Ελληνικής Επανάστασης. Όμως, μια πιο προσεκτική ματιά, κυρίως με κριτήριο την ύστερη επίδραση της Επανάστασης, θα μπορούσε να αναδείξει τον ρόλο της ως του πρωτεργάτη προς το πολιτειακό, οργανωμένο, συνταγματικό Ελληνικό Κράτος.

• Ο τρόπος μύησης των μελών της Φιλικής Εταιρείας συνάδει με το μυστικό της χαρακτήρα. Ο όρκος της Φιλικής Εταιρείας είναι όρκος δέσμευσης στον αγώνα ή στο Τεκτονικό ιδεώδες;

Η Φιλική Εταιρεία δεν έχει καταστατικό ούτε μανιφέστο. Είναι μυστική. Τα κείμενά της λιγοστά και επιχειρησιακά. Στη Φιλική Εταιρεία δεν γίνεσαι μέλος. Μυείσαι. Δεν ψηφίζεις, δεν αποχωρείς. Κυριαρχεί η κατήχηση και η συμμετοχή, η οποία επισφραγίζεται στον όρκο ζωής και θανάτου, που δίνουν τα μέλη της.

Ο όρκος της Φιλικής Εταιρείας δεν είναι απλώς ένα κείμενο. Είναι πράξη. Είναι εσωτερικό θέμα, συνειδησιακό. Υπερβαίνει τον πατριωτισμό ως επιθυμία απελευθέρωσης των Ελλήνων και μετουσιώνεται σε οργανωμένη δράση πολλών ανθρώπων, ετερόκλητων συχνά, οι οποίοι έχουν ως κοινό όραμα όχι να επηρεάσουν απλώς αλλά να διαμορφώσουν τα πολιτικά πράγματα μέσω της δημιουργίας ενός Ελληνικού Κράτους. Και γι’ αυτό η Εταιρεία, εφόσον εξάντλησε τον ρόλο της με την Α΄ Εθνοσυνέλευση, αποποιείται και τα στοιχεία της μυστικότητας που φαίνεται να προστατεύουν το όραμα μέχρι την υλοποίησή του.

Το 1813, λίγο πριν από την ίδρυσή της, ο Ξάνθος μυείται στον Τεκτονισμό και από εδώ φαίνεται να ξεκινά ένα νήμα σύνδεσής του με τη Φιλική Εταιρεία, το οποίο δεν επιβεβαιώνεται αλλά και δεν μπορεί να αμφισβητηθεί αν κάποιος επιδιώξει να ερμηνεύσει βασικές αρχές της λειτουργίας της και της δομής της, όπως η αυτόβουλη μύηση, ο εθελοντισμός, ο κοινός στόχος, η μυστικότητα, η ανάδειξη της εσωτερικής συνειδητότητας του χρέους, η κατήχηση. Αυτές, οι ίδιες αρχές, ήταν εκείνες που ενέπνευσαν τόσο τον πυρήνα των ιδρυτών της όσο και τα πολυάριθμα για την εποχή της μέλη, τα οποία, ακόμα και αν δεν ταυτοποιούνται απόλυτα, οραματίστηκαν ένα Ελληνικό Κράτος και το διεκδίκησαν ξεκινώντας από τη νοητική του σύλληψη, προχωρώντας στην εσωτερική πεποίθηση του δικαίου και ετοιμάζοντας με ασφάλεια την ένοπλη Επανάσταση, η οποία, όμως, είχε προηγηθεί ως εσωτερική επανάσταση, νοητική και ηθική, απέναντι στην τεράστια Οθωμανική Αυτοκρατορία. Και γι’ αυτό πέτυχε!

• Ποια είναι η επιστημονική και εκπαιδευτική σας θέση για το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας και για τον συγγραφέα του;

Σας ευχαριστώ που μου δίδεται η ευκαιρία να πω λίγα λόγια, λιγότερο επιστημονικά και περισσότερο συναισθηματικά, στο ξεκίνημα αυτού του βιβλίου, που έχω τη χαρά να κρατώ στα χέρια μου ως πνευματικό έργο του κ. Άρη Κατωπόδη, που υπήρξε φοιτητής μου στα έδρανα της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ. Ένας φοιτητής με ήθος, που ρουφούσε τη γνώση, τη μετέτρεπε σε μεταγνώση, την αξιοποιούσε, την εξέλισσε και ένας νέος επιστήμονας με εξαιρετικές προοπτικές, οι οποίες ήδη διαγράφονται. Για μια δασκάλα, αυτό λέγεται δικαίωση!

Το βιβλίο αυτό θα μπορούσε να συμπεριλάβει πληροφορίες, πηγές, συνεντεύξεις, μαρτυρίες, γεγονότα για τη Φιλική Εταιρεία και τη δράσης της. Ό,τι περισσότερο, όμως, αναφέρεται, τόσο περισσότερο διευρύνεται το πεδίο αναφοράς, με κίνδυνο να χαθεί ο κύριος ρόλος της Φιλικής Εταιρείας στη σύσταση του Ελληνικού Κράτους και η λειτουργία του ως ενός πεδίου όπου η ελπίδα, η υπομονή, η οργάνωση και η πίστη δικαιώθηκαν!

• Κυρία Φουντοπούλου, σας ευχαριστούμε για την πρόθυμη και ειλικρινή κριτική σας.

* Η παρουσίαση του βιβλίου θα πραγματοποιηθεί τη
Δευτέρα 14 Μαρτίου 2022, στις 18:30, στό
Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων,
αμφιθέατρο «Αντώνης Τρίτσης»
(Ακαδημίας 50).

Μοιραστείτε: